viernes, 26 de marzo de 2010

Péeksil Compuestos
                                                                                                      Augusto Cetzal Tun

Le péeksil ku ya’ala’al compuestoso’ leti’ ku yaantal ken núup’uk yéetel jump’éel u jeel kóom ts’íib, ichilo’obe’ yaan: Incorporación yéetel Instrumental

Incorporación: Péeksil yéetel k’aaba’

E’esajilo’ob:

Ch’akche’, pa’atuunich, k’áatchi’, wak´ts’oon, pa’ap’úul, pa’akoot, joksu’uk, ch’inch’íich’, ch’intuunich, pa’asuup’ yéetel u laak’o’ob.

Lelo’oba’ ken máansa’ak ichil transitivoe’ ku ts’íibta’al yéetel TIK


  
 

Instrumental: Péeksil yéetel u k'aaba'  junxóot' wíinkilal
 E’esajilo’ob:

Tsolxikin, pa’ajo’ol, túukni’, xúuchni’, ts’óopk’ab, lóomk’ab, báayk’ab, múuts’ ich, páajkal, léechkal, kojpíix, yéetel uláak’o’ob.

Lelo’oba’ ken máansa’ak xan ichil transitivoe’ ku ts’íibta’al yéetel TIK

  • Le nojoch máako’ táan u tsolxikintik u paalalo’ob.
  • Le chan paalo’ ts’o’ok u pa’ajo’oltik u meyaj.
  • Le k’éek’eno’ táan u túukni’itik* le joonajo’.
  • In walak’ peek’e’ ts’o’ok u xúuchni’itik u yo’och ja’.
  • In kiike’ táan u ts’óopk’abtik le sakano’.
  • In wíits’ine’ tu lóomk’abtaj in wich.
  • In na’e’ tu báayk’abtaj le in paach yajo’.
  • Le chan paalo’ táan u múuts’ichtik u yéet xookil.
  • Le jkolnáalo’ yaan u páachkaltik le che’o’.
  • In yuume’ tu léechkaltaj u páawo’.
  • Teeche' ts’o’ok a kojpíixtik le mayakche’o’.
* Le péeksilo’ob je’ebix k’áatchi’, ts’íilche’, yéetel túukni’ beey ts’oka’ano’ob yéetel vocale’, ken máansa’ak transitivoe’ ku ts’a’abal jumpéel vocal ka p’áatak beya’: k’áatchi’itik, ts’íilche’etik, túukni’itik

No hay comentarios.: